Groot tbc-onderzoek in Zeist

Door Daniël Hoenderdos
ZEIST, 28 JAN. In Zeist begint maandag het grootste contactonderzoek naar tuberculose dat tot nog toe Nederland plaatshad. Zo'n 15.000 mensen worden getest.

De C1000-supermarkt `André van Ek' ligt in de staatsliedenbuurt in Zeist. Het is een echte buurtsuper, waaraan weinig bijzonders te zien valt. De winkel vormt het centrum van de grootste tuberculosebesmetting die Nederland ooit gekend heeft.

Op 18 november 2004 werd door de tuberculosebestrijding Utrecht bij een medewerker van de supermarkt open longtuberculose geconstateerd. Na een standaardonderzoek bleek dat zijn gehele familie en vrijwel al zijn kennissen besmet waren.

Een zogeheten tweede-kringonderzoek onder de medewerkers van de C1000 werd ingesteld. Op 9 december bleken 40 van de 71 medewerkers besmet.

De gemeente Zeist besloot tot een contactonderzoek bij alle klanten van de supermarkt. Uit een steekproef onder wijkbewoners is gebleken dat ongeveer 15.000 mensen getest moeten worden, een kwart van de gemeentelijke populatie.

,,De omvang van dit onderzoek is bij mijn weten nog niet eerder vertoond'', aldus H. Kruisselbrink, directeur van GGD Midden-Nederland.

,,Het is een fikse klus'', zegt burgemeester R. Boekhoven die de kosten van dit onderzoek op ongeveer 450.000 euro schat, voor de gemeente een grote som geld. Hij richt zich dan ook ,,tot de hogere machten'' voor financiële steun.

Aanstaande maandag wordt begonnen met het afnemen van de mantouxtest bij 11.500 mensen. Er werken zo'n honderd mensen samen om alles in goede banen te leiden, onder wie dertig artsen en verpleegkundigen van de GGD en de Utrechtse tuberculosebestrijding, 35 gemeentemedewerkers en enkele politieagenten.

De meeste van de vaste klanten van de C1000 laten zich laconiek uit over het onderzoek. ,,Ik maak me geen zorgen'', zegt Petra te Brake die juist de supermarkt uitkomt. ,,De kans is heel klein dat ik het heb.''

Maar Esther Daems maakte zich wel druk voor haar zwangere zusje. ,,Die was helemaal in paniek'', zegt ze. ,,Ze belde meteen de huisarts en de GGD.''

,,Door open te communiceren'', zegt burgemeester Boekhoven, ,,hoopten wij de onzekerheid weg te nemen.'' De gemeente lichtte het publiek in door een mailing, openstelling van een gratis telefoonlijn en posters in de winkel.

B. Koster, arts bij de Utrechtse tuberculosebestrijding, wijst op het belang van dergelijke communicatie om paniek te voorkomen. ,,Tbc is een ziekte met een stempel. Vroeger gingen een heleboel mensen dood aan tbc.''

Ondanks de communicatie van GGD en gemeente is mevrouw M. Lit, ook vaste klant bij C1000, nog niet geheel gerust. Dat ze in de winter wel eens verkouden is – soit, dat kan gebeuren. Maar drie keer hardnekkig achter elkaar? ,,Dan ga je jezelf toch vragen stellen.''

Niet alleen het 0800-nummer werd gebeld. Huisarts P. Meuwese zegt te zijn ,,overstelpt met telefoontjes, soms wel tien, twintig op een ochtend.'' Ook huisarts J. van den Berg merkt dat mensen eerder geneigd zijn bij de huisarts langs te gaan.

Tegenover de supermarkt ligt seniorencomplex `Binnenhof'. Mevrouw G. Uijlenbroek van de bewonerscommissie merkt weinig van de beroering. ,,In eerste instantie schrik je een beetje, maar daarna ga je relativeren. Zoveel omgang hebben wij met die meneer toch niet gehad in de winkel?'' De meeste bewoners lachen het gezondheidsrisico weg. Mevrouw W. Wernert heeft `haar hele leven' in een drogisterij gewerkt: ,,Dan had ik het daar wel opgelopen.''

Het aantal tbc-patienten in Nederland schommelt rond de veertienhonderd. ,,En dankzij de goede medicijnen die in de jaren vijftig zijn uitgevonden gaan er nog nauwelijks mensen aan de ziekte dood'', aldus tbc-arts Koster die dan ook geen reden ziet tot ongerustheid. ,,Van de tien mensen die besmet raken met tbc wordt er maar één ziek. En maar een op de tien zieken ontwikkelt de fase waarin hij een besmettingsbron voor anderen vormt, de zogenaamde open variant'', legt hij uit.

Van de veertienhonderd gevallen van tuberculose is volgens Henk Kruisselbrink, de directeur van GGD Midden-Nederland, ,,ongeveer de helft geïmporteerd'', de andere helft is van Nederlandse origine.
Het kan lang duren voor infectie met tuberculose daadwerkelijk tot ziekte leidt. Het Tuberculosefonds meldt dat de bacteriën jarenlang in het lichaam kunnen blijven, en zich daarna, bij verminderde weerstand, tot ziekte ontwikkelen.

Resistente tbc-stammen in Oost-Europa

Tuberculose, ook wel tbc en voorheen tering geheten, wordt veroorzaakt door de tuberkelbacil. Voor de Tweede Wereldoorlog was tbc volksziekte nummer één. Vroeger bestond er vrijwel geen verweer tegen de ziekte. Door opsporing en isolatie van de patiënten in kuuroorden werd de ziekte ingedamd. Tegenwoordig zijn er goed werkzame antibiotica. Helaas ontwikkelen zich resistente stammen, vooral in Oost-Europa.

Tbc wordt vastgesteld met de mantouxtest, genoemd naar de Fransman Charles Mantoux. Deze test bestaat tegenwoordig uit een fijne injectie in de huid waardoor een reactie wordt opgewekt. Aan de grootte van deze reactie kan worden bepaald of en hoe sterk men besmet is. Omdat ook een reactie plaatsvindt als men eerder met tuberculose in contact is geweest, wordt de mantouxtest alleen gedaan bij mensen die na 1 januari 1945 geboren zijn. De kans is namelijk vrij groot dat iedereen die voor 1945 geboren is, al met tbc is aanraking is geweest.

Waar de mantouxtest tekortschiet, kan een röntgenfoto van de longen gemaakt worden. Het stralingsniveau is weinig belastend. Ook zwangere vrouwen kunnen doorgelicht worden.
Door toenemend contact met het buitenland neemt de kans op tuberculose weer sinds lange tijd toe. Tuberculoseartsen zijn extra gespitst op reizigers die uit Oost-Europa komen, omdat zij drager kunnen zijn van tuberculosestammen die resistent zijn geworden voor de gebruikelijke antibiotica. Er is extra medicatie beschikbaar waarmee die stammen worden bestreden.